Tiranë-Tropojë, përtej klisheve

Vladimir Karaj
Ka njerëz në Tiranën e zhurmshme me tym dhe beton, që mendojnë se për të shkuar deri atje të duhet një grup truprojash të armatosur mirë, të tjerët më pak të goditur nga klisheja të sugjerojnë të paktën një shoqërues…Ndoshta pikërisht për këtë kur ju themi që sapo jemi që jemi kthyer nga Tropoja, një pjesë e mirë shohin me atë vështrimin që të mat nga këmbët te koka për të parë sa burrë je dhe të pyesin (ose kështu na duket) sikur duan të saktësojnë mitin e rrugëve të mbushura me “njerëz të egër”, banda dhe të fortë. Shumë shumë këta njerëz janë në grupin e atyre që e kanë parë Tropojën nga këndi i vetëm i një fotoje apo filmimi të bustit të “Bajram Currit” në qendër të qytezës me të njëjtin emër, e cila shërbente për të ilustruar thuajse të gjitha ngjarjet e kronikës së zezë të vetmet që mbërrinin me lehtësi nga vendi i zhytur në mes të alpeve. Ashpërsinë e këtyre të fundit “njerëzit e Tiranës”, jua mveshën dashje pa dashje njerëzve që jetonin aty, kështu që Tropoja duket po aq ekzotike për ne që shkojmë atje nga kryeqyteti, sa edhe për gjermanin Peter që e takojmë diku pranë “Shpellës së Dragobisë” përgjatë rrugës për në Valbonë, ndërsa ngre kamping diku në buzë të lumit. Pyetjes sonë se nëse ndjehet mirë, ai i përgjigjet me një listë të gjatë vendesh që ka ndërmend të vizitojë, pasi deri tani gjithçka i ka shkuar shumë mirë... Peter dhe miqtë e tij udhëtojnë në dy makina “jashtë-rruge” dhe thonë se kanë të paktën një javë në malet e Shqipërisë. “Po, po, shkëlqyeshëm... unë ja kam kaluar shumë mirë duke u ngjitur në malet tuaja”, thotë ai ndërsa bisedojmë...

(I) Komani...
Nuk pretendojmë se jemi kolombë, madje përkundrazi! Ndërsa po shkruajmë, disa ditë pasi jemi kthyer nga Tropoja dhe i hedhim një sy internetit, kuptojmë se jemi njëfarësoj të vonuar. Kemi humbur vite të tëra pa mundur të shkojmë diku rreth 5-6 orë nga Tirana në një nga vendet më të bukura të Shqipërisë, ku njerëzit nëse të njohin si mik zor se të lënë të paguash në tavolinën e tyre. Të vetmet duele që ne pamë të luftoheshin me gjithë zemër në kafenetë e vogla të qytezës. Përkundër klishesë kupton se njerëzit e egër, ata që grinden orë e moment në rrugët e tejmbushura me makina dhe shajnë majtas e djathtas, i ke lënë në Tiranë.
Kishte kohë që e mendonim udhëtimin. Në mendjen tonë dukej se ishte e vështirë të shkoje deri atje. Tropoja deri atë ditë ishte për ne: “Busti i Bajram Currit i fotografuar në një kënd, në faqen e kronikës së zezë”, ose histori e lexuar në faqe interneti, e në më të mirën e rasteve rrëfim miqsh për ujin e kaltër të Valbonës.
Nga Tirana u nisëm herët në mëngjes të bezdisur njëfarësoj për gjumin e prishur nga zilja e telefonit, për të takuar shoferin po aq të bezdisur nga vonesa jonë. Deri afër Lezhës ishim përgjumësh dhe po kështu edhe pas kafesë të pirë në një nga vendet ku ndalonin fugonat e Tropojës. Prej këtej deri te ura pranë digës së Komanit gjithçka ishte thuajse e heshtur. Këtu ndaluam në radhën e makinave që duhej të futeshin në rrugën njëkalimshe për në “portin” e improvizuar të tragetit. Prej aty, ndërsa po pinim kafen e dytë, mësuam se tani bëheshin tre rrugë vajtje-ardhje tragetesh për në Tropojë.
Pritëm rreth 30 minuta derisa karvani i makinave filloi të lëvizte ngadalë, madje shumë ngadalë për tu futur në një tunel dhe për të dalë në krahun tjetër të digës aty nga duhej të niseshim me tragetin e radhës. Por nuk qe e thënë. Trageti i parë u nis pa na marrë në bord i tej mbushur me makina kryesisht të shqiptarëve të Kosovës, pjesa më e madhe nga Peja që në këtë mënyrë shmangnin një pjesës të rrugës së tmerrshme të Kukësit, duke i dhënë vetes edhe fatin të lundronin në një nga kanionet më të bukura të vendit. Këtë në fakt nuk e dinim. Na e kishin thënë, por asnjëherë nuk je i sigurt për atë që të thonë të tjerët. Miqtë që kemi bërë na shtyjnë drejt një shpellë në ballë të së cilës me shkronja të shtrembëta shtypi është shkruar “VENDISHEJTE”. Një mori dallëndyshesh dhe harabelash i vijnë vërdallë shpellës ndërsa gurët janë mbuluar dikund me qirinj, dikund me dhurata në krye të së cilës qëndron një statujë Shën Mërie që prej sëlargu duket se është bërë me allçi. Trageti i dytë, i riu siç na thonë, na largon vëmendjen prej shpellës dhe lë kohë të bëjmë vetëm pak fjalë mbi bashkudhëtarët dhe të ndërrojmë pesë pare muhabet me një meso-burrë nga Kosova. Pas kësaj shtyhemi në traget. Makinën e kishim lënë andej nga fundi, n[ m[nyr[ q[ t[ mund të zbrisnim ndër të parët, kur trageti të ndalojë në krahun tjetër diku pranë digës së Fierzës. Pak minuta më vonë jemi në ballë të makinerisë që lëviz me pak zhurmë në mes të brigjeve herë të gjelbra e herë shkëmbore, por gjithmonë[ mahnitëse. Udhërrëfyesit që kemi zgjedhur na tregojnë se cilën prej luginave do ndjekë trageti dhe na tërheqin vëmendjen pas formave të çuditshme të shkrepave rreth e rrotull. Ky vend dikur duhet të ketë qenë shumë më i thellë. Ndoshta një luginë e pakalueshme e një lumi të rrëmbyer të cilit i bënë digë dhe e kthyen në liqen. Sidoqoftë majat rreth nesh janë po aq të frikshme.
Trageti nuk duket aq keq. Nuk ka shumë udhëtarë dhe mund të rrish lirshëm në pjesën që ti zgjedh. Balli i tij ku edhe kemi vendosur të ulemi thuajse është krejt i lirë dhe ndërsa era na përplaset në fytyrë dhe na e bën pak të vështirë frymëmarrjen kuptojmë se kemi ikur prej Shqipërisë “industriale” dhe në një udhëtim kohe gjendemi dikund më herët në vite të papërcaktuara me data mes shtëpive të gurit dhe trapeve të vegjël prej druri që ndihmojnë në komunikimin e banorëve të këtyre zonave. Komani para nesh herë mbyllet herë zgjerohet në lugina, ku uji dhe shkrepat sikur luftojnë me njëri tjetrin për çdo pëllëmbë, duke mbajtur të zënë si në grackë banorët e brigjeve dhe shtëpitë e tyre prej guri. “E vetmja mënyrë që njerëzit këtu kanë për tu lidhur me pjesën tjetër janë ato barkat e drurit në breg” na thotë një nga udhëtarët e përhershëm, i cili shoqëron një makinë që transporton kuaj. Në fakt e gjithë zona duket një rezervat i çuditshëm dhe sa më thellë që futemi në liqen aq më shumë na bën përshtypje fakti se në të dy krahët e tij ka njerëz që jetojnë. Prej sëlargu shihet se ata i kanë vjedhur malit pak metra toka, por në të vërtetë prej këtu nuk mund të marrim vesh se me se jetojnë në të vërtetë.
Dëshira për të folur me kapitenin e tragetit na shuhet aty për aty, ndërsa jemi duke u çarë mes shkëmbinjsh që bien thikë e që në fakt pushtojnë gjithë kuriozitetin tonë dhe aftësinë për të admiruar. Majat e bardha pasqyrohen po aq të bardha në ujin e jeshilët të liqenit dhe gjithçka do t’i përngjante një bote çudirash sikur të mos ishin zërat e notarëve që lëshohen prej brigjeve aty pranë drejt e në fund të tragetit, aq sa të gjithë druhen se mos i kishim përplasur. Kur trageti kalon ata janë po aty nga pas duke notuar dhe lëshuar britma, prej fëmijësh që i gëzohen ujit. Mandej ne mund të kthehemi sërish në botën tonë prej shkrepash të cilave herë u afrohemi dhe herë u qëndrojmë larg në varësi të rrugës që zgjedh timonieri. Gjithçka këtu është përtej hamendësimeve, asnjë rrëfyes në mos qoftë mirëfilli një gjeni nuk mund të gjejë me fjalë ndjesitë që provon ndërsa era të rrok ballin dhe ti përpiqesh të shquash përtej horizonteve mjaft të ngushta e të rrëpirëta apo të lexosh nëse mund të lexohen format që natyra a mbinatyra kanë krijuar duke ndryshuar për vite me radhë shkrepat. “Ja atje në majë është një shkëmb që i ngjet sfinksit, duket sikur ka fytyrën e njeriu”, na thotë një nga bashkudhëtarët.
Fotografojmë për ta parë nga afër dhe krijojmë përshtypjen që ndoshta vërtet ai shkrep i përngjet kokës së një qenie fantazmagorike, fundja gjithçka mes shkrepave të bardhë, shkurreve dhe ujit të gjelbër është njëfarësoj përtej botës gri apo të ngjyrosur artificialisht që ne shohim çdo ditë. Madje sikur të mos të ta vritnin syrin grumbujt e bidonëve plastikë të hedhur aty prej udhëtarëve më të hershëm dhe të mbledhur në gjiret e vogla anë bregut, mund të thoshe me plot gojën se njeriu nuk kishte prekur në këto anë. Por ja që njerëzit kishin kaluar këtej edhe më parë, kishin shkarkuar aty mbetjet e tyre, që të mbesin në grykë për gjatë gjithë udhëtimit.“Ndoshta me pak para dikush me një barkë mund t’i mbledhë të gjithë bidonët e kanoçet”, u themi djemve që kemi në krah, ata tundin kokën dhe bëjnë shaka dukshëm mosbesues. Ndërsa mendojmë se vendi sidoqoftë nuk e ka humbur hijeshinë. Plehrat janë vetëm pak llum në fundin e një shisheje me verë të vjetër e të mirë, për të cilën janë kujdesur pak dhe ndoshta nesër do të kujdesen më shumë. Në këtë kohë trageti ka filluar të ulë shpejtësinë, flamuri shqiptarë që ndehej i hapur gjatë gjithë udhëtimit mblidhet për rreth shtizës dhe na duhet pak minuta të zbresim, disa qindra metra para liqenit tjetër, në rrugën që do të na përcjellë prej këtu deri në Valbonë...
Në tentativë për të shkruar diçka më të përtejme, për të parë më thellë kuptojmë se pak kemi mundur të mbledhim. Mjaft klishe, edhe pse të ndryshme nga ato të fillimit, janë ende aty si gurët dhe shkrepat buzë Komanit dhe ne as kemi fuqi as dëshirën për t’i lëvizur, fundit fare çfarë mund të thuash më shumë për këtë vend veçse që je magjepsur prej tij. Ani pse kjo është një klishe, është nga ato të vërtetat...

Marre nga gazeta Standard (www.gazeta-standard.com)
Foto nga: www.drejttropojes.blogspot.com